تعیین فهرستی از پرفروش ترین کتاب های دنیا کار سختی است؟
هیچ مرجع خاصی برای تعیین تعداد کل فروخته شده از کتاب ها وجود ندارد. ناشران معمولا تعداد کتاب فروش‌رفته از هر اثر را اعلام نمی‌کنند یا آمار تعداد کتابهای فروش‌رفته از سوی آنها صحیح نیست. به ویژه زمانی که قرار است نسخه‌ی فیلم سینمایی یک کتاب به زودی روی پرده سینما بیاید، ناشران در اعلام تیراژ فروش خیلی اغراق می‌کنند.
نکته‌ی بعدی که باعث گیج‌شدن درباره‌ی شمار کتابهای منتشر شده میشود، این است که بعضی‌اوقات در طول سال‌های متمادی، تنها یک ناشر اقدام به نشر یک کتاب نمی‌کند. برخی کتاب های معروف و قدیمی را چندین ناشر وارد بازار کتاب می‌کنند. به همین خاطر تهیه‌ی فهرست پرفروش ترین کتاب های دنیا بعضا کار سختی میشود.
همان‌طور که گفته شد، تعیین فهرستی از پرفروش ترین کتاب های دنیا با چالش‌هایی روبه‌رو است. به ویژه زمانی که پای کتابهای مذهبی مانند قرآن و کُتُب مسیحیت و … هم به میان می‌آید.
در این مواقع، یافتن شمار کتابهای منتشر شده، غیرممکن هم میشود؛ چون بحث خواندن کتابهای دینی کاملا متفاوت است و مقایسه‌ی میزان استقبال از آنها و تعداد مجلدهای فروش‌رفته از آنها با کتابهای هری‌پاتر و … قیاسی کاملا عجیب و نادرست است.
درباره‌ی کتابهای دینی پای افراد مذهبی و طرفداران ادیان به میان می‌آید و نمی‌توان به سادگی هیچ‌گونه مقایسه‌ای صورت داد. بنابراین در فهرستی که در ادامه از پرفروش ترین کتاب های دنیا می‌خوانید، بدون احتساب کتابهای الکترونیکی و بدون درنظرگرفتن کتابهای مذهبی، از آثاری گفته شده که هر یک صدها میلیون نسخه، فروش داشته‌اند:
۱. دُن کیشوت؛ ۵۰۰ میلیون نسخه
«دن کیشوت» اثر درخشان «میگل دو سروانتس» (Miguel de Cervantes)، داستان مردی را روایت می‌کند که آن‌قدر درگیر داستان‌های شوالیه‌های مختلف میشود که تصمیم می‌گیرد به یکی از آنها بدل شود. «دن کیشوت» که یکی از اولین رمان‌های بشری است در سال۱۶۱۲ به رشته‌ی تحریر درآمده و روایتگر رویدادهای ناگواری است که شخصیت اول داستان، «کیشوت» در طول سفرش به گوشه‌وکنار اسپانیا با آنها مواجه میشود. «دن‌کیشوت» و تلاش‌هایش برای نجات مردم از ظلم و فائق‌آمدن بر بدی‌ها است، برای سالیان پی‌در‌پی مخاطبان در سراسر جهان را سرگرم کرده و تلاشی شریف، اما بیهوده را برای مبارزه با دشمنانی جعلی به نمایش گذاشته است.
هر چند که شهرت این رمان به ویژه در اسپانیا بسیار زیاد و مثال‌زدنی است، اما آمار فروش آن همچنان درحد حدس و گمان است. از سوی دیگر این کتاب بسیار قدیمی و در واقع قدیمی‌ترین، کتاب در فهرست پرفروش ترین کتاب های جهان است، به همین خاطر زمانی طولانی برای فروش در اختیار داشته و تخمین تعداد مجلدهای فروخته شده از آن کار دشواری است. قطعا پیداکردن آمار فروش در سال‌های ۱۶۰۰ میلادی کار ساده‌ای نیست. هر چند برخی منابع آمار ۵۰۰ میلیون نسخه‌ی فروش را برای «دن کیشوت» مطرح می‌کنند، اما در واقع، آمار دقیقی نمی‌توان از فروش آن ارائه کرد. درهرحال، در فهرست ما، «دن کیشوت» به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌ها با شهرتی جهانی، اما آماری نه چندان دقیق از فروش قرار گرفته است.
۲. لغت‌نامه‌ی شینوآ زیدیان؛ ۴۰۰ میلیون نسخه
این لغت‌نامه چینی اولین‌بار در سال ۱۹۵۳ منتشر شد. این لغت‌نامه به عنوان لغت‌نامه‌ای استاندارد در میان کودکان مدرسه‌ای شناخته میشود. استفاده‌ی چشم‌گیر این کتاب در دنیا (۱٫۳ میلیارد نفر تا سال ۲۰۱۰) باعث شده تا در فهرست پرفروش ترین کتاب های دنیا جا پیدا کند.
۳. داستان دو شهر؛ ۲۰۰ میلیون نسخه
«داستان دو شهر»، اولین‌بار در سال ۱۸۵۹ منتشر شد. این داستان با محوریت اختلاف طبقاتی در سطح جامعه و انقلاب فرانسه نوشته شده و از زهری می‌گوید که گاهی در جریان انقلاب‌ها به گلوی برخی از فعالان جریان‌های انقلابی ریخته میشود، در واقع از هیجاناتی صحبت می‌کند که در هر انقلابی، قربانی می‌گیرد. در جمله‌ای از کتاب گفته میشود: «آن دوران بهترین و بدترین دوران ممکن بود».
این کتاب در کتابخانه‌های فراوانی قابل دسترسی است. ضمن اینکه در طول ۱۵۰ سال گذشته، ناشران متعددی دست به چاپ آن زده‌اند. به همین خاطر یافتن آمار دقیق تیراژ آن اصلا کار ساده‌ای نیست. سر تعداد ۲۰۰ میلیون نسخه فروش‌رفته از آن بحث‌هایی وجود دارد، اما با توجه به اینکه سالانه تعداد زیادی از دانشجویان و دانش‌آموزان آمریکایی ملزم به خواندن آن هستند، آمار مذکور چندان هم دور از انتظار نیست.
۴. ارباب حلقه‌ها؛ ۱۵۰ میلیون نسخه
فانتزی در فهرست پرفروش ترین کتاب های دنیا نقش مهمی برعهده دارد. جالب است که در این فهرست، خبری از کتابهای علمی-تخیلی نیست. «ارباب حلقه‌ها» اثر «جِی.آر. تالکین» (J.R.R. Tolkien)، بی‌اغراق فانتزی‌ترین و تخیلی‌ترین رمان دنیا است. این رمان پایه‌های شکل‌گیری ژانر تخیلی مدرن را بنا کرد. البته به دلیل اینکه «ارباب حلقه‌ها» کتابی چندجلدی است، انتخاب آن برای این فهرست کمی با تقلب توأم است؛ولی حتی با درنظرگرفتن این موضوع هم، «ارباب حلقه‌ها» همچنان از پرفروش‌ترین‌های دنیا است. ناشر اولیه‌ی آن در سال ۱۹۵۴ به دلیل مصلحت‌هایی در زمینه‌ی چاپ و نشر، این کتاب را در جلدهای مختلف منتشر کرده بود.
۵. هری پاتر و سنگ جادو؛ ۱۰۷ میلیون نسخه
ارائه‌ی آمار فروش اولین جلد از داستان‌های هری پاتر یعنی همان پسرک جادوگری که در دنیایی مدرن و جادویی به سر می‌برد، نمونه‌ای از دشواری تهیه‌ی فهرست پرفروش ترین کتاب های جهان است. این کتاب، اولین بار در سال ۱۹۹۷ به چاپ رسید و برای فروش آن از همه‌ی روش‌های فروش مدرن بهره گرفته شد. درهرحال با وجود ناشران مختلف در کشورهای گوناگون و ناشران مختلف در آمریکا، نمی‌توان آمار دقیقی درباره‌ی تیراژ هری‌پاتر به دست آورد. به‌طور کلی گفته میشود که ۱۰۷ میلیون نسخه از این کتاب با ۲۰ میلیون بالا و پایین در جهان به فروش رفته است.
۶. سپس هیچ‌کدام باقی نماندند؛ ۱۰۰ میلیون نسخه
در سال ۱۹۳۹، «آگاتا کریستی» افسانه‌ای، کتاب «سپس هیچ‌کدام باقی نماندند» را روانه‌ی بازار کتاب کرد. این کتاب، داستان قتل‌های زنجیره‌ای در جزیره‌ای است که هر یک براساس بخشی از شعری کودکانه صورت گرفته‌اند. یعنی هر مورد قتل با بخشی از شعری بچه‌گانه هم‌خوانی دارد و نهایتا پایانی به شدت هوشمندانه راز این قتل‌ها را برملا می‌سازد. آمار دقیقی درباره‌ی فروش این کتاب وجود ندارد. «آگاتا کریستی» در کتابهای رکورد گینس هم با فروش یک میلیارد نسخه، به عنوان پرفروش ترین نویسنده‌ی دنیا معرفی‌شده است. سپس «هیچ کدام باقی نماندند»، پرفروشترین کتاب «آگاتا کریستی» است. فروش ۱۰۰ میلیون نسخه برای این کتاب، رقم مهم و قابل توجهی است.
۷. رؤیای تالار سرخ؛ ۱۰۰ میلیون نسخه
این رمان چینی به داستان رونق و افول یک خاندان چینی در زمان سلطنت خاندان «چینگ» می‌پردازد. «رؤیای تالار سرخ» را «کائو ژوکین» (Cao Xueqin) در سال ۱۷۹۱ منتشر کرد. این اثر یکی از برترین‌های ادبیات کلاسیک چین به شمار می‌رود و برای بررسی و مطالعه‌ی آن یک زمینه‌ی مطالعاتی ادبی تعریف شده است. «رؤیای تالار سرخ» هنوز هم پرمخاطب است و می‌توان از آن ایده‌ها و فرضیه‌های مختلفی استخراج کرد. آمار فروش ۱۰۰ میلیون نسخه درباره‌ی این کتاب که سالیان دراز است در بازار کتاب موجود بوده و متعلق به ملتی ۱٫۳ میلیاردی است، شاید کمی کمتر از تعداد واقعی باشد.
۸. شازده کوچولو؛ ۸۰ میلیون نسخه (شاید ۲۰۰ میلیون نسخه)
«کتاب شازده کوچولو»، اثر کودکانه و به شدت اثرگذار «آنتوان دوسنت اگزوپری» (Antoine de Saint-Exupéry)، درباره‌ی شاهزاده کوچکی است که در سیارک خود زندگی می‌کند. این کتاب در سال ۱۹۴۳ منتشر شد. ابتدا شهرت و محبوبیت «شازده کوچولو» در فرانسه فراگیر شد، سپس به تمام جهان سرایت کرد. یادبودهای زیادی در ستایش این اثر در سراسر دنیا به وجود آمده است. برای مثال مجسمه‌های شازده کوچولو و … . حتی فضانوردان نیز سیارکی را به نام سیارک شازده دوست‌داشتنی قصه، نام‌گذاری کرده‌اند. آمار فروش «شازده کوچولو» هم مشخص نیست. برخی منابع ۸۰ و برخی دیگر ۲۰۰ میلیون نسخه فروش را اعلام کرده‌اند.
۹. شیر، جادوگر و جالباسی؛ ۸۵ میلیون نسخه
«سی. اس.لوئیس» (C.S. Lewis)، نویسنده‌ی کتاب «شیر، جادوگر و جالباسی» این اثر تخیلی با زمینه‌های مذهبی را در سال ۱۹۵۰ منتشر کرد. این کتاب که در ظاهر برای کودکان است، در طول جنگ جهانی دوم و به سبک رمان‌هایی نوشته شده که در آنها دری جادویی، شخصیت‌ها را به سمت دنیایی دیگر هدایت می‌کند. دنیایی جادویی که «در» واسطه‌ی پیوندزدن آن با واقعیت است. این فرمول در نوشتن بعدها مورد استفاده «جی.کی. رولینگ» (J.K. Rowling)، هم قرار گرفت و اتفاقا تجربه‌ای موفق هم برای او رقم زد.
شخصیت اصلی داستان «لوئیس» به سرزمینی به نام «نارنیا» رهسپار میشود. جایی که حیواناتی با شخصیت‌های انسانی، مردمی فوق‌العاده و شیری قدرتمند و بزرگ وجود دارد. براساس این داستان اصلی، مجموعه داستان‌های دیگر سرزمین «نارنیا» هم نوشته شده است. مثل سایر موارد موجود در فهرست پرفروش ترین کتاب های دنیا این اثر هم به فیلم تبدیل شده است.
۱۰. رمز داوینچی؛ ۸۰ میلیون نسخه
«دان بروان» (Dan Brown)، در سال ۲۰۰۳، رمانی معمایی درباره‌ی توطئه‌هایی برای پنهان‌کردن رازهای کلیسای کاتولیک نوشت. بدیهی است که با اعتراضات کلیسای کاتولیک و تقبیح این رمان، اقبال و توجه مردم نسبت به آن بیشتر شد و حتی فیلم آن نیز با هنرنمایی «تام هنکس» روی پرده‌ی سینماها آمد. «رمز داوینچی» نشان داد که آثار معمایی نیز در رقابت با آثار تخیلی، حرف‌هایی برای گفتن دارند. به ویژه زمانی که قصه از داستان قتلی ساده پا را فراتر می‌گذارد و به کشف رازهای تاریخی و تاریک گذشته می‌پردازد.