آزمایش FSH چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

آزمایش FSH در اصل نوعی تست خون است که اغلب برای خانم انجام می شود.

آزمایش FSH چیست؟

در مغز انسان هورمونی محرک به نام فولیکول FSH به وسیله ی غده ی هیپوفیز ترشح می شود. این هورمون توسط هورمون های تولیدی از جانب غدد تناسلی اعم از تخمدان و بیضه، هیپوتالاموس و هیپوفیز کنترل می گردد. 

غده ی هیپوتالاموس هورمونی آزاد کننده به نام گنادوتروپین را ترشح می سازد. در طی عملکرد هیپوتالاموس، هیپوفیز به ترشح هورمون های LH و FSH می پردازد. 

آزمایش FSH یک آزمایش خون به شمار می رود که نمونه ی خون تست حاصل از تزریق سوزن در داخل ورید بازو می باشد. در واقع آزمایش FSH میزان هورمون محرک FSH موجود در خون بدن را اندازه گیری می کند. 

علاوه بر این در مواردی نیز پزشک مربوطه از بیمار خواستار دریافت نمونه ادرار تصادفی در بازه ی زمانی 24 ساعت است. این نوع آزمایش به منظور آگاهی از ترشح چرخه ای هورمون FSH می باشد. 

یکی از اهداف مهم آزمایش FSH در دختران، شناسایی علت بلوغ زود رس است. عواملی اعم از تومور های ترشح کننده ی هورمون، تومور در تخمدان و ضایعات سیستم عصبی مرکزی سبب شکل گیری بلوغ زود رس می شوند. 

توصیه می شود آزمایش FSH در زنان در روز های ابتدایی از سیکل ماهیانه صورت بگیرد. 

همچنین، بهتر است به صورت ناشتا در راستای انجام آزمایش FSH اقدام نمایید.

آزمایش FSH بهتر است به صورت ناشتا انجام شود.

اهداف آزمایش FSH

اغراض گوناگونی در خصوص تست FSH وجود دارند. به طور کلی این آزمایش در خصوص ارزیابی عملکرد هیپوفیز بیمار اعم از بلوغ جنسی زود رس در کودکان، شناسایی مشکلات مربوطه به تخمدان و بیضه، مسائل بارداری، توقف در چرخه ی قاعدگی، نارسایی غدد جنسی، و اختلالات هیپوتالاموس یا هیپوفیز صورت می گیرد. 

در ادامه برخی از مواردی را که انجام آزمایش FSH را ضرورت می بخشند، ذکر می کنیم:

• کاهش میل جنسی

• کاهش تعداد اسپرم در آقایان 

• کاهش توده ی عضلانی در آقایان

• آمنوره در زنان

• تاخیر در بلوغ جنسی

• شک بالینی به وجود نشانه های اختلال هیپوتالاموس یا هیپوفیز

آزمایش FSH وظایف هورمون ها را در بدن تحلیل می کند

تحلیل وظایف هورمون FSH در بدن:

پس از بدو تولد نوزاد، میزان هورمون FSH در بدن زوال پیدا می کند و تا سطح بسیار پایینی افت می یابد. با رشد نوزاد و قدم نهادن در سن 6-8 سالگی روند ترشح هورمون FSH آغاز می گردد.

تست FSH در آقایان:

هورمون FSH در بدن آقایان وظیفه ی تولید پروتئین های متصل به آندروژن و تولید اسپرم را بر عهده دارد. این هورمون به منظور تولید اسپرم بالغ، بیضه های مرد را تحریک می سازد. 

بهتر است بدانید که هورمون FSH در بدن مردان پس از تکمیل روند بلوغ جنسی، در حالت ثابت نسبی قرار می گیرد. 

آزمایش FSH در آقایان به منظور آگاهی از اختلال هایی اعم از ارزیابی روند کارکرد بیضه، شناسایی علل کمبود تولید اسپرم و وارسی علت نارسایی غدد جنسی یا هیپوگنادیسم انجام می شود. 

اختلال در عملکرد هیپوفیز، هیپوتالاموس، تخمدان یا بیضه منجر به تولید بیش از اندازه و کم هورمون محرک می شود که موجب تاثیر گذاری منفی در بلوغ، باروری و قاعدگی می گردد. 

تست FSH در بانوان: 

هورمون FSH در بدن زنان در طی بلوغ جسمانی، در فاز فولیکولی سیکل قاعدگی، تخمک های تولیدی در تخمدان را تحریک می سازد. 

هورمون محرک FSH در سن باروری زنان، در مرحله ی فولیکولی چرخه ی قاعدگی سبب رشد و تکامل فولیکول در تخمدان می گردد. روند قاعدگی متشکل از مراحل فولیکولی، لوتئال و اوولاسیون است که در مرحله ی فولیکولی، هورمون FSH به وسیله ی فولیکول باعث تولید استرادیول می گردد. 

در مرحله ی آخر فولیکول، هورمون های FSH و LH افزایش پیدا می کنند و تخمک گذاری شکل می گیرد. در طی این روند اندکی پس از تولید هورمون های افزایشی بالغ بر یک الی دو روز، تخمک از تخمدان آزاد می شود و چرخه ی قاعدگی با خونریزی تکمیل می شود.  با قدم نهادن زن در سن بزرگسالی عملکرد تخمدان رو به زوال می رود و در نهایت با متوقف شدن کارکرد سبب یائسگی فرد می گردد. 

بهتر است بدانید هورمون های پروژسترون، استرادیول و Inhibin در راستای کنترل میزان ترشح هورمون FSH از غده ی هیپوفیز کمک شایانی می کنند. 

در بانوان تست FSH در کنار تست کامل هورمون زنان زمینه ی ارزیابی مشکلاتی اعم از بررسی علت بی نظمی در چرخه ی قاعدگی، پیش بینی شروع یائسگی، بررسی علت ناباروری، وارسی علت اختلال در عملکرد تخمدان و بررسی اختلال در هیپوتالاموس و هیپوفیز را ایجاد می کند. 

 آزمایش FSH بهتر است در زمان مشخص انجام شود

وارسی تست FSH در بانوان و آقایان:

به طور کلی اندازه ی طبیعی هورمون FSH زیر میزان 10 است که با عنوان رزرو طبیعی شناخته می شود. علاوه بر این در صورتی که میزان هورمون در آزمایش نشان دهنده ی اعدادی بین 10 الی 15 است، بینا بینی نامیده می شود. 

با این وجود نتیجه ی آزمایش در رده های سنی گوناگون، جنسیت و چرخه ی قاعدگی متفاوت است. 

آزمایش FSH در بانوان در محدوده ی روز دوم الی سوم چرخه ی پریودی صورت می گیرد. زمانی که ذخیره ی هورمون FSH  در تخمدان به صورت مناسب تکمیل شده باشد، هورمون های تخمدانی نیز به اندازه ی مورد نیاز ترشح می شوند. اما با کاهش ذخیره ی هورمون FSH در تخمدان، بدن به وسیله ی تحریک تخمدان روند تولید FSH را آغاز می کند. 

معمولا به منظور کسب اطمینان از نتیجه ی تست، دو مرتبه آزمایش FSH صورت می گیرد. در مواقعی که مقدار هورمون FSH در تست زنان بالا باشد، احتمال بارداری طبیعی به وفور کاهش پیدا می کند. به ویژه در افرادی که در رده ی سنی میان سال قرار دارند. 

نشانه های افزایش میزان FSH در آزمایش خون:

• اختلال در کارکرد هیپوفیز

• اختگی

• اختلالات قاعدگی به ویژه یائسگی

• سندرم کلاین فلتر

• مصرف مشروبات الکلی

• سندرم ترنر ناشی از آمنوره در زنان 

• سندرم شیهان ناشی از کم کاری هیپوفیز پس از زایمان 

از سری اختلال هایی که ناشی از کاهش میزان FSH هستند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سندروم تخمدان پلی کیستیک 

• نارسایی هیپوتالاموس یا کالمن

• بی اشتهایی عصبی

• وجود تومور های تخمدانی به موجب مهار شدن FSH ناشی از افزایش ترشح استروژن

• عدم تولید تخمک در زنان

• عدم تولید اسپرم در مردان

• غدد فوق کلیه یا نئوپلاسم بیضه که موجب تحت تاثیر قرار گرفتن ترشح استروژن در بدن می شود.

بهتر است بدانید کاهش FSH در بانوان بیانگر نقص در عملکرد تخمدان است که با عنوان هیپوگونادیسم شناخته می شود.

کاهش FSH در بانوان بیانگر نقص در عملکرد تخمدان است

عوامل دخیل در بروز نتیجه ی کاذب آزمایش FSH:

یکی از نکات حائز اهمیت در خصوص انجام تست FSH، مطلع سازی پرسنل نمونه گیر و پزشک از دارو های مصرفی فرد است.

برجسته ترین عامل کاهش میزان FSH در بدن، بارداری است. علاوه بر این مصرف دارو هایی در بازه ی زمانی نزدیک به آزمایش نظیر استروژن یا قرص ضد بارداری، رادیو ایزوتوپ و آنتی بادی های هتروفیل سبب نتیجه ی کاذب در آزمایش می شوند. 

دارو های کاهنده ی میزان FSH عبارت اند از:

• والپروئیک اسید

• داروهای ضد تشنج

• فیناستراید

• استانوزولول

• استروژن های کونژوگه

• استروئیدهای آنابولیک

• داروهای ضد بارداری خوراکی

• اوکتروتید

• پیموزاید

• استروژن

• کاربامازپین

• تورمیفن

• مدروکسی پروژسترون

• تاموکسیفن

• هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین

• دانازول

• گوسرلین

• مژسترول

• پراواستاتین

• فنوتیازین

• پردنیزون

از سری دارو های افزایش دهنده ی میزان FSH در آزمایش می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• متفورمین

• بروموکریپتین

• پراواستاتین

• تاموکسیفن

• سایمتیدین

• اریتروپوئیتین

• هورمون محرک فولیکول

• نالوکسان

• دانازول

• هورمون آزاد کننده گنادوتروپین

• بیکالوتامید

• کلومیفن

• فنی توئین

• لوودوپا

• فیناستراید

• هیدروکورتیزون

• نیلوتامید